Dokument 3:17 (2023−2024) / Offentliggjort Arbeidsretta bistand frå styresmaktene til unge utanfor arbeidslivet
Andelen unge som får uføretrygd er meir enn dobla sidan 2010. Fleire unge mottar helserelaterte stønader. Det er kritikkverdig at den arbeidsretta bistanden frå styresmaktene ikkje fungerer godt nok til å få fleire mellom 18 og 30 år over i arbeid eller utdanning.
-
(PDF, 4,95 MB)
Les heile rapporten
Kort bakgrunn
- Fleire i arbeid og aktivitet og færre på stønad har vore det overordna målet gjennom mange år.
- Unge har vore ei prioritert målgruppe for arbeidsretta bistand frå Nav.
- Mange unge som står utanfor arbeidslivet, har samansette utfordringar som knyter seg til både helseproblem og manglande utdanning og kompetanse.
- At folk deltek i arbeidslivet, er sentralt for å avgrense fattigdom, redusere ulikskap, fremje varig og berekraftig økonomisk vekst og sikre gode velferdsordningar i framtida.
- Undersøkinga vår omfattar omlag 344 000 unge mellom 18 og 28 år som fekk arbeidsretta bistand frå Nav i perioden 2018 til 2022.
Overordna vurdering
-
Ikkje tilfredsstillande
-
Kritikkverdig
-
Sterkt kritikkverdig
Det er kritikkverdig at den arbeidsretta bistanden fråstyresmaktene ikkje bidreg nok til å få fleire unge over i arbeid eller utdanning. Den arbeidsretta bistanden er ikkje tilstrekkeleg tilpassa unge med samansette utfordringar, og unge med psykiske lidingar får ikkje i tilstrekkeleg grad ei heilskapleg og koordinert oppfølging av Nav og helsetenesta.
Konklusjonar
- Målet om at færre unge skal vere mottakarar av ein stønad, er ikkje nådd.
- Omtrent 69 prosent av dei unge som fekk arbeidsavklaringspengar i perioden 2018–2022, hadde ein psykisk diagnose som låg til grunn for arbeidsavklaringspengane.
- Både antalet og andelen unge som får uføretrygd, har meir enn dobla seg. Det er ei urovekkjande utvikling.
- Det er uheldig at ressursane og dei moglegheitene dei unge har til å kome i arbeid, ikkje er meir framståande i den arbeidsretta oppfølginga mot målet om arbeid eller utdanning.
- Delen unge som står utanfor arbeid, utdanning og opplæring og får arbeidsavklaringspengar og uføretrygd, er høgare i Noreg enn i andre OECD-land.
Antal personar under 30 år som har fått uføretrygd og
arbeidsavklaringspengar i åra 2010–2023:
Kjelde: Nav
- I overkant av 344 000 unge mellom 18 og 28 år fekk arbeidsretta bistand frå Nav i perioden 2018–2022.
- I 2022 var det i underkant av 107 000 personar mellom 18 og 28 år som fekk arbeidsretta bistand.
- Når vi tek høgd for at både Nav-brukarane og arbeidsmarknaden har endra seg, ser vi at delen med overgang til arbeid eller utdanning er omtrent den same i 2022 som i 2018.
- Antal kome over i arbeid eller utdanning tre, seks eller tolv månader seinare:
- Etter tre månader er 15,3 prosent kome over i arbeid eller utdanning.
- Etter seks månader er delen 23,9 prosent.
- Etter tolv månader er delen 31,9 prosent.
- 16 prosent av personane med overgang til arbeid eller utdanning er tilbake hos Nav eitt år etter overgangen. 19 prosent er tilbake hos Nav to år etter overgangen.
- Innsatsen frå Nav bidreg ikkje i tilstrekkeleg grad til målet om at fleire unge skal kome i arbeid eller utdanning.
- Satsingane og prioriteringa av dei unge har så langt ikkje ført til vesentlege endringar i måloppnåinga.
- Arbeids- og inkluderingsdepartementet har ansvaret for å sikre at måla på området blir nådde.
- Fleire unge har samansette utfordringar og behov for arbeidsretta bistand.
- Den arbeidsretta oppfølginga i Nav kjem raskt i gang etter at den unge har kontakta Nav.
- Unge som har behov for arbeidsretta bistand, blir verande lenge i ei innsatsgruppe som er meint for brukarar som er forventa å kunne skaffe seg arbeid i løpet av relativt kort tid. Det er uheldig.
- Dialogen mellom Nav og brukaren handlar for lite om overgang til arbeid. Den inneheld i for liten grad ein plan som skal få brukaren i arbeid eller utdanning.
- Det er stor variasjon i korleis den digitale aktivitetsplanen fungerer for dei unge.
- Rettleiarane må ofte bruke tid på andre forhold enn arbeidsretta bistand i oppfølginga av den unge.
- Arbeidsmarknadstiltaka er ikkje tilstrekkeleg tilpassa for at unge skal kome i arbeid.
- Arbeidspraksis og oppfølging er dei mest brukte arbeidsretta tiltaka for dei unge.
- Nav har ikkje i tilstrekkeleg grad lågterskeltilbod til unge og kan ikkje tilby tiltak som er tilpassa unge med psykiske lidingar.
- Mange Nav-rettleiarar opplever at det ikkje er tilstrekkeleg tilgang på relevante tiltaksplassar. Det er urovekkande.
«Nav var villige til å høyre på meg, samstundes som Nav oppmoda meg til å gjennomføre ting som eg i utgangspunktet var skeptisk til. Eg måtte prøve før eg kunne seie at det ikkje fungerte. Eg er veldig glad for at rettleiarane har oppmoda meg til å gjennomføre aktivitetar, slik at eg kan vere ein suksess.»
Intervju med brukarar
«Det eine Nav-kontoret var tilgjengeleg absolutt heile tida, dit eg flytta, ikkje i det heile. Vanskeleg å få tak i. Plutseleg var rettleiaren sjuk og ikkje tilgjengeleg, fekk vikar som eg ikkje veit kven var, veit ikkje at eg har fått tildelt den nye ein gong. Kven skulle eg forhalde meg til? Eg hadde direktenummer til rettleiaren på det eine Nav-kontoret.»
Intervju med brukarar.
Om lag 81 000 (24 prosent) av dei 344 000 unge omfatta av denne undersøkinga, har blitt greidde ut for eller fått behandling for psykiske helseutfordringar i spesialisthelsetenesta i same periode.
- Individuell plan og individuell jobbstøtte (IPS) blir for lite brukt.
- I underkant av tre prosent av personar som har fått arbeidsretta bistand har hatt ein individuell plan.
- Konsekvensen av at individuell plan blir brukt i så liten grad, kan vere at personar som har behov for langvarige og koordinerte tenester frå både Nav og helsetenesta, ikkje får den heilskaplege oppfølginga som mange treng for å kome over i arbeid eller utdanning.
- Talet på unge som har delteke i tiltaket IPS, har auka frå 210 i 2018 til 2 629 i 2022.
- Tiltaket har god effekt, men er lite brukt. Det er for få unge som får tilbod om dette tiltaket.
- Samhandlinga mellom Nav og helsetenesta fungerer ikkje godt nok.
- Dagens digitale løysingar for informasjonsutveksling er det største hinderet for at det skal bli betre informasjonsutveksling mellom tenestene.
- Fastlegane deltek i svært liten grad i samarbeidsmøtene mellom Nav og helsetenestene.
- Dei overordna myndigheitene har store forventningar til samarbeidet mellom Nav og helsetenesta, men ulike samfunnsoppdrag bidreg til ulike prioriteringar og ulike forventningar.
- Samarbeidet mellom Arbeids- og inkluderingsdepartementet og Helse- og omsorgsdepartementet har ikkje bidrege nok til å styrkje samhandlinga mellom dei ulike aktørane, slik at fleire unge med psykiske lidingar kjem over i arbeid eller utdanning.
Tilrådingar
Den arbeidsretta oppfølginga av unge bør styrkjast slik at fleire unge kjem over i arbeid eller utdanning. Derfor tilrår Riksrevisjonen at
- Arbeids- og inkluderingsdepartementet følgjer opp at arbeids- og velferdsetaten i større grad tilpassar verkemiddel og tiltak etter behova til dei unge
- Departementet følgjer opp den plikta arbeids- og velferdsetaten har til å stille vilkår om aktivitet for sosialhjelpsmottakarar under 30 år
- Dei sørgjer for at Nav oppfyller krava i ungdomsgarantien om individuelt tilpassa oppfølging, slik at fleire unge får høve til å kome i ordinært arbeid
- Arbeids- og inkluderingsdepartementet og Helse- og omsorgsdepartementet forsterkar arbeidet med å sikre betre samhandling, slik at dei unge med samansette utfordringar får ei meir heilskapleg og koordinert oppfølging, noko som inneber å
- halde fram arbeidet med å byggje ned kjende barrierar for samhandling
- gjere felles satsingar og strategiar betre kjende i Nav og helsetenesta
Spørsmål?
